یادداشت های دکتر محی الدین قنبری

  دیروز پنج شنبه 23 اردیبهشت 1400  حجة الاسلام دکتر علی شیخ الاسلامی استاد عرفان اسلامی ایرانی در دانشگاه های ایران درگذشت  و ما هم چند سالی افتخار آشنایی(۱۳۸۱) و شاگردی آقای دکتر شیخ را از ۱۳۸۳ داشتیم. استاد زاده به سال ۱۳۱۵ در شیراز بود و پیش از انقلاب در دانشگاه تهران ادبیات فارسی خوانده بود و تا همین چند ماه پیش در دانشگاه آزاد و دیگر دانشگاهها به تدریس ادامه داد. مردی با صفا و خاکی و بااخلاق بود. فصوص درس می داد و تقریبا می شد گفت که مضمون این کتاب را حفظ کرده بود.

این مطلب پیوسته به روز خواهد شد:      

 برخی از دوستان خواسته بودند تا بهترین منابعی که به زبان فارسی برای مطالعه درباره عرفان های نوپدید که بخشی از جنبش های نوپدید دینی (NRMs: new religious Movements) هستند را معرفی کنم.

در چند سال گذشته نوشته های فراوانی با انگیزه های متعدد که اکنون مجال بیان و بررسی آن نیست در قالبهای گوناگون منتشر شد؛ در اینجا خواهیم کوشید به جای معرفی همه ی منابع تنها بر نوآوری، کیفیت علمی و سلامت نوشته ها نظر داشته باشیم؛ بر این اساس منابع زیر برای مطالعه با دید علمی _ انتقادی مناسب به نظر می رسند:

 اشو بنیانگذار دینی ترکیبی در قرن بیستم است که آموزه­ های او از جنبه­ های اجتماعی و باطنی برخوردار است. زادگاه و محل مرگ اشو هندوستان بود، اما تمام عمر او در هندوستان سپری نشد. او به بهانۀ درمان، هندوستان را ترک می­ کند اما می­توان عوامل دیگری را هم برای ترک وطن او در نظر داشت. اشو به خاطر مواضع سیاسی- اجتماعی و برخی از باورهای خلاف عرف و هنجارهای هندوستان در معرض مخالفت ­های گوناگونی قرار داشت. نخست وزیر وقت هند در مصاحبه ­ای با یکی از روزنامه­ ها سخنان او را در کتاب از «سکس تا فرا آگاهی»[2] وقیحانه خواند. یکی از فعالان هندو نیز به دلیل بی احترامی­ های اشو به مذهبش به او حملۀ فیزیکی کرد.[3] به طور کلی دگرسازی­ ها و ادبیات دشمن تراشانۀ او موقعیت خطرناکی را برای او پدید آورده بود که اگر چندی دیگر در همان موقعیت باقی می­ماند هزینه­ های گزافی پرداخت می­کرد. از سوی دیگر این احتمال هم هست که اشو آمریکا را بستری نو و مناسب با افکار و آیین نو ساختة خود می­دید و به این دلیل و موارد یاد شده بار بربست و از هندوستان رفت.

شبکه ماهواره­ای BBC فارسی روز دوشنبه 24 خرداد 1389 در میزگردی به بررسی تأثیرگذاری عرفان و تصوف بر مسائل اجتماعی پرداخت. در این میزگرد، علاوه بر مجری، دکتر داریوش آشوری و دکتر لئونارد لویزن Lewisohn‎,Leonard و دو مخاطب عادی برای پرسش کردن به نمایندگی از مخاطبان حضور داشتند.

مسئله اصلی بحث این بود که عرفان و تصوف به چه درد ما و جامعه ما می­خورد؟

این نوشته قصد گزارشی کامل از آن برنامه را ندارد؛ اما دو نکته در آن میان مایه عبرت و مفید فایده است:

نخست اینکه در پاسخ به آن پرسش کلی، کار به جایی رسید که پژوهشگر آمریکایی با برافروختگی­ای مثال زدنی به دفاع از فرهنگ و هنر ایران و به خصوص شعر و ادبیات عرفانی پرداخت و آن چهار ایرانی دیگر با لحنی انتقادی و گاه تمسخرآمیز به میراث کهن ما می­نگریستند.