دیروز عصر 17 مرداد 1402 در کاخ گلستان، شاهخانه ایرانِ ناصری و خاندان قاجار نشستی ارجمند درباره حقوق در عصر مشروطه برگزار شد. یکی از این سخنران های گرامی، پژوهشگر فرزانه آقای دکتر فردین مرادخانی استاد حقوق دانشگاه همدان بود. ایشان که فلسفه و تاریخ حقوق را در عصر قاجار بررسی می کند و تا کنون سه کار ارزشمند در این باره منتشر کرده است:
حکیم دلیر، عبیدالله زاکانی (772 ق)، از پیشگامان نقد اجتماعی و طبقات و اصناف مردم به ویژه بزرگان اجتماع بود. آنچه که در اینجا می بینید گزارشی از نقد و هزل او درباره قضات و داورانی است که باید مرهم زخم باشند و داد مردم بدهند. عبید خود مدتی در قزوین منصب قضا داشت و البته چندان در آن نماند و خب به آنچه در نقدش گفته خود در بندش هم بوده است.
درسی را بر عهده بنده گذاشته اند به نام «جامعه شناسی حقوق». این درس از درس های اختیاری رشته حقوق در کارشناسی به ارزش یک واحد است. این درس از سویی با فلسفه از سویی با جامعه شناسی و از سوی دیگر با حقوق در پیوند است و نخستین کتاب درسی آن در ایران به نام «جامعه شناسی حقوق» به قلم هانری لوی برول در دانشگاه تهران ترجمه و منتشر شده است. پس از آن زنده یاد مصطفی رحیمی سه گزیده در این باره را در نشر امیرکبیر به نام «حقوق و جامعه شناسی» منتشر کرد(1358). مترجم ارجمند یک برگ و اندی یادداشت پیش از آن سه برگزیده نوشته است و چند سطری از آن به قرار زیر است:
حقوق و ادبیات برادرند.
این گفته شاید در وهله نخست غریب به نظر آید،