یادداشت های دکتر محی الدین قنبری

   درسی را بر عهده بنده گذاشته اند به نام «جامعه شناسی حقوق».  این درس از درس های اختیاری رشته حقوق در کارشناسی به ارزش یک واحد است. این درس از سویی با فلسفه از سویی با جامعه شناسی و از سوی دیگر با حقوق در پیوند است و نخستین کتاب درسی آن در ایران به نام «جامعه شناسی حقوق» به قلم هانری لوی برول در دانشگاه تهران ترجمه و منتشر شده است. پس از آن زنده یاد مصطفی رحیمی سه گزیده در این باره را در نشر امیرکبیر به نام «حقوق و جامعه شناسی» منتشر کرد(1358). مترجم ارجمند یک برگ و اندی یادداشت پیش از آن سه برگزیده نوشته است و چند سطری از آن به قرار زیر است:

حقوق و ادبیات برادرند.

این گفته شاید در وهله نخست غریب به نظر آید، ولی واقعیت این است که رشته هایی بسیار این دو را به هم می پیوندد. خواهند گفت که در سراسر تاریخ، ادیبان یا بر ضد حقوقدانان بوده اند یا ، باری، درباره ایشان بی اعتناء؛ راست است! و علت آن است که حقوقدانان، تا دیرگاه خواسته اند از حقوق، آیه هایی بسازند جاودانی و تغییرناپذیر، و این به حق خشم ادیبان و خاصه شاعران را برانگیخته است.

آنچه نشان می دهد که حقوق قاعده هایی جاودانی نیست «جامعه شناسی حقوق» است که دانشی است بس جوان و به همین دلیل در خور توجه و شایسته بررسی.

اما چگونه ادبیات به حقوق می رسد؟ ادبیات همین که به مسائل اجتماعی پرداخت (و از این رهنوردی ناگزیر است) در گامهای نخستین به حقوق می رسد. زیرا ادبیات، «آزاد کننده» است و آزادی، خود از مباحث اصلی حقوق است(حقوق اساسی). گیرم که برخی اساتید این رسالت را واژگون کنند، اما مگر خود ادبیات از این تعرض آشکار مصون است؟

و در همین گرماگرم، کار به عدالت و داد می رسد. در این جا نزدیکی دو برادر ملموس تر است:
ادیب در برابر بیداد فریاد می کشد و حقوقدان در کار یافتن قاعده ها و آیین هایی است که بر این دد افسار زند.

پس شگفت نیست که مونتسکیو، هم نویسنده «روح القوانین» باشد، هم نویسنده «نامه های ایرانی» و روسو زمانی به «قراردادهای اجتماعی» بپردازد، زمانی به «اعترافات» و چنین است که راسل و و سارتر و مارکز به فکر ایجاد دادگاه بین المللی می افتند...