یادداشت های دکتر محی الدین قنبری

1.   جادو:

 اگر در دنیای پیش از دین و دانش، به یافته­ ها و بافته ­های نظری انسان­ها درباره ­ی مسائلشان اسطوره بگوییم، شاید بتوان جادو را کوشش­های عملیِ نامعمول آنان در تحقق و دستیابی به خواسته ­هایشان تلقی کرد. در ماهیت جادو، یک تغییر و دگرگونی از پدیده و وضع موجود به خواسته­ ها و وضع مطلوب رخ می­دهد و با درستی یا نادرستی آن هدف و خواسته، جادوی سفید یا سیاه نام می ­گیرد. (1)  جادو اگر چه بر پایه ­ی همان دانش زمانه و اساطیر بنا نهاده شده، با سبک زندگی مردم و شرایط زیستی آنان سخت در پیوند است و در جامعه ­ی شکارگری یا کشاورزی ادبیاتی پیدا می ­کرد که با روزگار ما متفاوت است.  برای نمونه، در زندگی امروز،‌ جادوی رسانه­ ها از جادوگران پیشین کارگرتر است.

2.     خرداد:

 ماه بالندگی و کمال و ماه آب و آب­یاری و جادویی است که این­ها در رسیدن به خواسته ­هایمان دارند. خرداد و مرداد (هئورتات و اَمرتات) نام دو ماه در تقویم امروز ایرانیان است که در قرآن کریم از آنها به عنوان دو فرشته ­ی جادوآموز (هاروت و ماروت) در بابِل یاد شده که پیش از آموزشِ جادو با فراگیران شرط می­کردند که کارشان فتنه و آزمون است و مبادا که کافر شوید! (ر.ک: البقرة، 102) این آزمون، آزمونِ برخورداری از کمال و مانایی بود، به مردم هشدار می­دادند که از این کمال به درستی و حُسن استفاده کنند، نه آنکه برای ناراستی و سوء و کُفران حقیقت و نعمت به کارش بندند. خرداد در فرهنگ ایران، نام یکی از امشاسپندان (یاران مقدس و جاودان اهورا مزدا) است که نماینده­ی کمال و بالندگی است. در این ماه که مؤنث تلقی شده، «گرمی» آغاز می­گیرد و این «آب» است که یاری می­دهد تا زندگی زندگان کمال یابد و در جنگ با دیو و جادوی سیاهِ تشنگی و ضعف پیروز باشند.

3.     خرداد امسال:

اکنون خردادی دیگر و جادویی دیگر از راه رسیده است و شگفتا که تغییرهای سیاسی و اجتماعی مهمی را در دهه­ های گذشته در این دو ماه خرداد و مرداد شاهد بوده­ ایم. هر یک از افراد و سازمان­ها و گروه ­های حامی آنان با تمام کمال­هایشان می­ کوشند تا به خواسته­ی خود برسند. آزمونی دیگر در پیش است و آن این است که آنان آنچه ­که دارند را به جادوی سیاه می­آلایند یا به جادوی سپیدش می­پالایند. دانایی و زیبایی، کمال هست و البته نه همه­ی کمال؛ دارایی و توانایی (قدرت) هم کمال هستند ولی آنها هم به تنهایی، تنها سهمی از کمال را به ارث برده­ اند؛ شماری از انسان­ها که صد البته بسیار هم هستند، سخت در پی هر یک از اینها جان و ایمان خود و مردمی دیگر را قربان کرده ­اند تا دستشان کارگر افتد و حاجتشان روا شود. در عرصه­ی طبیعت نیروی هر جادویی که قوی ­تر باشد چیره خواهد شد و کاری به این نخواهد داشت که آن نیرو در راه هدفی درست، با گامها و روشی درست به کار بسته شده یا خلاف آن بوده است؛‌ چیرگی از آن کسی­ است که کمال بیشتری داشته باشد. این همان هشدار هاروت و ماروت است که در قرآن از آن یاد شد. آنان ­که از کمال بیشتری برخوردارند،‌ اگر درستی و راستی را از یاد ببرند، به کفر درغلتیده ­اند و حقیقت و نعمتِ کمال و بهی را پوشانده­ و ناسپاسی یزدان کرده ­اند؛ ‌اگر چه در ظاهر هم پیروز باشند و توهم چیرگی در ظاهر، آنان را به حقانیت و درستی خود سوق دهد.

«و گر جادوان راست این دستگاه

مرا خود به جادو نباید سپاه» _{(فردوسی)}

جامعه وقتی از کمال برخوردار خواهد بود که از همه ­ی کمال­ها در جای خود برخوردار باشد. دارایی و زیبایی و توانایی و دانایی و پاکی و سلامتی و عدالت همه در جای خود کمالند و می­توان با فزونی هر یک از آنان رقیب ضعیف­تر از خود را از میدان به در کرد و هر یک نماینده­ای از اسماء الهی یا فرشتگان خدا هستند که در جهان تغییراتی ایجاد می­کنند. از میان همه­ی این کمال­ها، کمالی که خدای آن را به خود نزدیک­تر داشته است، «مهر» و «رحمت» است که دین، دین مهر است و کیش، کیش مهر. برای همین است که کلید در گنج حکیم و حکومتِ درست را «بسم الله الرحمن الرحیم» دانسته ­اند، چرا که این رحم کردن و مهر ورزیدن است که آدمیان را به هم و همه­ی آنان را به حق وصل می­ کند اگر نه هیچ یک از آن دیگر کمال­ها به تنهایی کامل نخواهد بود و مهر ورزیدن هم به عمل است و تقوا؛‌ باشد که به جادوی مهر، خردادمان پرداد شود. اینک این گوی و این میدان:

«به عمل کار برآید؛ به سخن­دانی نیست!»

[1] . برای اطلاع بیشتر از جادو ر.ک: سلیمانیان، سهیل، چیستی جادو،‌ تهران، آموزش و سنجش، 1386 و همچنین مدخل «جادو» در دائرة المعارف بزرگ اسلامی.