یادداشت های دکتر محی الدین قنبری

پژوهشگران معاصر به بنیادهای فکری جریانهای معنوی اسلام در موضوعاتِ مرتبط با حیات مادی و شیوه های زندگی دنیایی کمتر توجه کرده اند. کسب و کار، از جملۀ این مقولات است که در دوران معاصر اهمیت ویژ های یافته و از قضا، در معنویت اسلامی نیز به ابعاد اخلاقی و معن وی آن توجه شدهاست. ملامتیان خراسان که از اصیلترین گروههای معنویتگرای ایرانی در دوران اسلامی اند، نگرشی ویژه به کسب و کار به مثابه امری معنوی داشته اند. توجه به مبانی فکری و شیوۀ عملی برجسته ترین نمایندگان اهل ملامت) حمدون قصار، ابوالحفص حداد و عثمان حیری (با روش تحلیل متنی، نشان می دهد که تأکید آنان بر ملامت نفس و در پی آن، پنهان داشتن سلوک و مبارزه با ریاکاری، سبب نقد آنان از کسانی شده که به بهانة زهد و توکل، بر ترک کسب و کار توصیه می کرده اند. اندک گزارشهای موجود نشان می دهند که اهل  ملامت هم در عرصۀ نظر و هم در عرصۀ عمل، کار را وسیله ای برای رشد باطن و مبارزه با نفس می دانسته اند. در نظر آنان، کار بهترین راه برای کسب روزی حلال است و با پرداختن به آن، علاوه بر خوارداشتن نفس، سالک از سقوط در دام ر یاکاری رها می شود و اینکه، کار نه تنها با دو آموزۀ توکل و فقر منافات ندارد، بلکه، چون یکی از بهترین راههای اخفای سلوک است، پرداختن به آن ضروری است.