نیشابور چند بار قتل عام شد؟
نیشابور از زمان عبدالله بن طاهر (182-230ق) نخستین فرمانروای خراسان نامدار شد. عبدالله طاهر سردار ایرانی تبار مامون بود و سومین امیر طاهریان. صفاریان که طاهریان را برانداختند نیشابور را پایتخت خود کردند. نیشابور چهار دروازه داشت و صنعتگری در آن رونق داشت و بازاری داشت مربع شکل و مسجد جمعه اش در محلی بود که آن را معسکر (اردوگاه، پادگان) می خواندند و از شش بخش تشکیل شده بود. قسمتی از بخش عمده ساختمان که منبر امام در آن جای داشت در سده دوم هجری به دست ابومسلم خراسانی ساخته شده بود. نیشابور به هنگام تسلط غزنویان و سلجوقیان پاینخت خراسان باقی ماند.
به جز زلزله های بسیار که نیشابور را ویران کرده، نخست غُزها در سال 1153 م شهر را غارت و با خاک یکسان کردند. خاقانی هر چند بااغراق که رسم ادب و هنر است می گوید مردم که به شهر بازآمدند خانه خود را در خرابه ها پیدا نمی کردند.
فاجعه دیگر به سال 1221 به بار آمد. شش ماه پیش از آن یکی از دامادهای چنگیز در زیر حصار نیشابور هدف تیری شد و درگذشت. تولی پسر چنگیز به انتقام او آمد و به جز 400 صنعتگر که با خود برد همه شهرنشینان را کشت و زمین ها را شخم زد و سپاه را گذاشت که اگر کسی در ویرانه ها پنهان بود و بازگشت بکشند.
حاکم سربداری نیشابور در سده هشتم هجری تسلیم تیمور شد و در سال 1381 میلادی (782 ق) شهر را از کشتار او نجات داد اما برای بار سوم احمد شاه افغان همان گونه که به نیشابور آمد و چنان که سنت بود کسی را زنده نگذاشت. (1)
مسلمانان در همان سده نخست به فرماندهی عبدالله بن عامر شهرهای پیرامون نیشابور و سرانجام در مصالحه ای خود نیشابور یا اَبَرشهر را فتح کردند و بر روی آتشکده مسجدی ساختند اما در برابر گرفتن جزیه یا مالیاتی که از اهل کتاب می گرفتند امان دادند و نیشابور را دا الاماره یا امیرنشین خراسان کردند. (2)
بنابراین نیشابور سه بار قتل عام شد؛ نخست به دست غُزها، دوم به دست مغولان و سوم به دست احمد شاه افغان.
برگرفته از:
1. واسیلی ولادیمیروویچ [ویلهلم بارتُلد]، جغرافیای تاریخی ایران، ترجمه همایون صنعتیزاده؛ بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، تهران، انتشارات دکتر محمود افشار با همکاری انتشارات سخن، 1399، ص 157 تا 162.
2. مؤید ثابتی، علی، تاریخ نیشابور، تهران، انجمن آثار ملی، 1355، ص 77.
