یادداشت های دکتر محی الدین قنبری

ذهن های پیچیده با محرک های گوناگون رو به رویند.  آنها با پتیارگیِ خِرد به چون و چرایی در هر دستوری می پردازند و آسان گوش به فرمان و حلقه به گوش 

نمی شوند. آنان رنج دانستن و شومی بوف ویرانه نشین را به لذت خواستن و فربهی مرغ خانگی که آن هم باز قربانی سفره بزرگان خواهد شد ترجیح می دهند. آنان در معرض مقایسه اند حتا در فروشگاهها برای یک خرید ساده. جامعه روز به روز پیچیده تر می شود، چون ذهن شهروندانش پیچیده تر می شود چرا که در رقابت فزاینده بین نهادها و افراد آن، مخاطبان هم با کالاهایی متنوع از دسر خوراک و شیوه پوشاک و گوناگونی پیام در فرهنگ و دین و کالاهای آن رو به رویند. ما در بازار پیام قرار گرفته ایم و زیستن در بازار شهر صنعتی اقتضاء می کند که ما پیچیده تر شویم. ذهن هایی که از کودکی پیچیده کار می کنند در بلوغ و پختگی به دستور نمی زیند به دستور نمی پذیرند به دستور چیزی دیگر نمی شوند. ذهن انسان بادکنکی نیست که باد شود و بعد خالی شود، رشد می کند و پیش می رود و به فرمان آن هم فرمانی ویران اگر چه بایستد فرمانبر و برده نمی شود. آنچه که ذهن را پیچیده می کند آنچه که انسان امروز را خودمختار می کند آنچه که انسان امروز را خودفرمان و خودگردان می کند پیچیدگی ذهن او است. اکنون پرسش آن است که چگونه می توان ذهن انسان های یک جامعه را پیچیده تر کرد؟ 

پاسخی بسنده و کامل به پرسش بالا دادن نیاز به مطالعه و پژوهش های بیشتری دارد. نسل های نو خود به خود باهوش تر و پیچیده تر از آن اند که انتظارش می رود. خوان انریکز دانشمند معاصر می گوید آنان که پس از سال 2000 به دنیا آمده اند هر سال یک درصد بهره هوشی شان بیشتر شده است و دانشمندان در پی کشف علت این پدیده هستند و این احتمال را می دهند که با سی امین جهش زنتیکی انسان رو به رو شویم و فرزندانی داشته باشیم که رفتار ذهنی آنها دگرگون خواهد شد. آنچه به عنوان راهبردی فرهنگی و شناختی می باید در نظر ما باشد آن است که در پرورش کودکان باید از این سه تفکر بهره برد:

_ تفکر خلاق:

 تفکر خلاق و استفاده از درهم آمیزی و بازی های پیچیده از کودکی ذهن کودکان را پیچیده تر می کند.

_ تفکر مراقبتی:

تفکر مراقبتی کمک می کند که در حین آموزش با کودک به زور و خشونت برخورد نشود و ترس و بن بست راه ذهن او را به دگراندیشی و دگرخواهی و دگرجویی نبندد. از سویی دیگر به کودک می آموزد که دیگری را هم چنانکه هست بپذیرد و دست از همسان سازیِ دیگری* بردارد و بگذارد که او خود باشد تا او نیز بگذارد که خودش هم آنی باشد که خود می خواهد.

_تفکر انتقادی:

پرسشگری، چراگویی، مقایسه و سنجش، شناخت وضعیت موجود و رسیدن به وضعیت مطلوب کمک می کند که ذهن پیچیده تر شده و راه برای ایده هایی نو باز شود. 

جامعه ما راهی دراز در پیش دارد ولی اصلی ترین سرمایه گذاری که باید انجام دهیم آموزش به کودکان است و یکی از راهبردهای آن برای بهبود جامعه، داشتن انسان هایی است که پیچیده تر اند تا اسیر بنیادگرایی نشود و راه را برای بهبودی باز کنند.

_ تفکر همکارانه:
این شیوه اندیشه هم به انسان می آموزد که انسان پدیده ای فرد محور نیست. او را به هم افزایی و همکاری و دگر دوستی وا می دارد.

****

1. اسپیلکا و همکاران، روانشناسی دین، ترجمه محمد دهقانی، تهران، انتشارات رشد، 1390، ص 184 به نقل از هونسبرگر و الیسات (1996).