انگیزه های عطار در نگارش تذکرة الاولیاء
سال 1395 مقاله ای نوشتم به یاد و خاطره فریدالدین عطار نیشابوری، پرسش اصلی آن این بود که انگیزه های عطار در نگارش تذکرة الاولیاء چه بود؟
می‌توانیم مجموع انگیزه‌های عطّار را در نگارش تذکرة الاولیاء یک جا ببینیم و به دسته‌بندی، تحلیل و نقد آنها بپردازیم:
2-1. پاسخ به درخواست برادران دینی
2-2. یادگار روانشاد عطّار نیشابوری
2-3. بهره‌برداری از سخن مردان خدا
2-4. امداد سالکان و تقویت دل ایشان
2-5. رحمت‌خواهی با یاد صالحان
2-6. بهره‌گیری از ارواح مقدّس
2-7. نزدیک شدن به عارفان
2-8. احسان به مردم با عام شدن ذکر حقّ و اهلش
2-9. بهره از دیگر آثار ناشناخته، شنیدن این سخنان در وجود آدمی
2-10. میل قلبی عطّار به تذکره نویسی
2-11. ورد و ذکر ساختن سخن عارفان
2-12. دوستی عارفان و دورخواهی از دکانداران
2-13. سعادت یادداشت دولتیان
2-14. حقیقت‌گرایی و یادکرد آخرت
2-15. برای شفاعت‌خواهی روز قیامت
تحلیل و نتیجه
- توجّه عطّار بیش از هر انگیزه، برخورداری از معنویّت و سودبخشی اخروی ناشی از شنیدن سخنان عارفان در سلوک است.
- انگیزه های شخصی و درونی عطّار علاوه بر باطن‌گرایی این کار، عبارتند از: علاقه و میل قلبی عطّار به تذکره نویسی، برخورداری از شفاعت و از خود یادگاری برجای گذاشتن برای مورد رحمت قرار گرفتن. شوق عطّار در درخشش این کار و دلنشینی‌ای که از خود بر جای گذاشته به طور قطع مؤثر بوده است.
- عطّار موارد متعدّدی را به عنوان فوائد یا آثار شنیدن یا خواندن سخن مردان خدا در نظر داشته که آنها را جدای از هم بیان کرده است. این موارد عبارتند از: امداد سالکان و تقویت دل ایشان و رحمت‌خواهی با یاد صالحان، بهره‌گیری از ارواح مقدّس و نزدیک شدن به عارفان
- عطّار در بیان انگیزه‌های خود همچون نامنظم بودن ترتیب تذکره عارفان نظم و ترتیبی را در نظر نگرفته است.
بررسی انگیزه‌های عطّار در نگارش تذکرة الأولیاء خود روزنه‌ای به شناخت او از بیان و سخن او و تذکره‌ای برای یادداشت و گرامی داشتش است؛ در یک گزاره می‌توان چنین نتیجه گرفت که مهمترین نیّت و انگیزه مشتاقانه عطّار نیشابوری در نگارش تذکره، قرب و نزدیکی به خدا و دوستان او بوده و چشم انداز آخرت‌گرایی در پیش چشمان روشنش تابناک‌ترین نقش را داشته است.
متن کامل مقاله یاد شده را می توانید در اینجا ببینید.
