دانش راهروی: تحلیلی از تقریرهای مقامات سلوک در تاریخ تصوف
چهارشنبه, ۱۴ مهر ۱۴۰۰، ۱۰:۱۶ ب.ظ
در سال 1384 در مجله زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نیشابور مقاله ای نوشتم درباره بیان های گوناگون صوفیان درباره مقام ها و منازل سلوک. از آن جایی که این مقاله جایی در اینترنت منتشر نشده است نتیجه این تحقیق را که با بررسی بسیاری از متون عرفانی بدان رسیده ام در اینجا یاد می کنم. تقریرهایی که عرفا و متصوفه از مقام های سلوک داشته اند را می توان بر شش اساس استوار دید:
1. تقریرهای عام از مقامات
2. تقریر مقامات بر مبنای آیات قرآن کریم
3. تقریر مقامات بر اساس اطوار وجودی انسان
4. تقریر مقامات با توجه به اسماء الاهی
5. تقریر مقامات با ماهیتی حکمی و فلسفی
6. تقریر مقامات با ماهیتی ادبی و ذوقی
در آن مقاله برای هر یک از تقریرهای یاد شده نمونه هایی از متون عرفانی یاد شده است و برخی از صوفیان از جمله سید حیدر آملی (قرن هشتم) از ترکیبی از این گونه ها بهره برده اند. به هر روی همه اینها یک طرف و این ابیات از شمس شیرازیان حافظ (قرن هشتم) یک طرف:
در مقامی که به یاد لب او مِی نوشند
سفله آن مست که باشد خبر از خویشتنش
عرض و مال از در میخانه نشاید اندوخت
هر که این آب خورَد رخت به دریا فکنش
هر که ترسد ز ملال اندُوهِ عشقش نه حلال
سر ما و قدمش یا لب ما و دهنش
متن مقاله دانش راهروی به قلم محی الدین قنبری