نسبت فرهنگ، فرد و جامعه
1. انسان در جمع زاده می شود؛ کوچکترین جامعه دستکم از نوزاد و مادرش تشکیل می شود و آنها در یک بستر و اجتماعی از انسانها زندگی می کنند. گروههای کوچک انسانی موجود در یک اجتماع بیش از آنکه با هم تفاوت داشته باشند به هم شبیه اند و این رفتارها و گفتارها و پندارهای همگون و دستاوردهای آن همان چیزی است که می توانیم از آن با عنوان فرهنگ آن اجتماع از آن یاد کنیم، دستکم بخشی مهم از فرهنگ اجتماع. اگر آنها شبیه به دیگران نباشند، پذیرش از طرف دیگران نخواهند داشت و این پذیرش همان عامل در خود بودگی و ناپویایی فرهنگ می شود. دگرباشی و دگر اندیشی هزینه خواهد داشت و این تن های نازک تاب تبرها و تیشه های دیگران ندارند. در این فضا فرهنگ ها به کندی تغییر می کنند و محافظه کارانه نسبت به تغییر واکنش نشان می دهند.
2. شماری اندک سربر می کنند، می پرسند، تطبیق و تحقیق، می کنند و با هر یادگیری تغییر می کنند؛ گاه می شورند و می آشوبند و هر قدر فرهنگ جامعه ای که در آن هستند متصلبتر و جزمی تر، کنش و واکنش شدیدتر رخ میدهد؛ یا خود را به خطر می اندازند، یا فرهنگ پیشین را. اینکه در گذشته دانش را شوم می دانستند از همین جهت بود. تعریف یادگیری، تغییر رفتار است (به نحو پایدار)، این تغییرها فرد را تغییر می داد و از جمعی که در آن بود جدا می کرد و این همان شومی و جدایی و از قبیله ی ما نبودنی بود که شکل می گرفت. اگر این دگراندیشان و دگرباشان پیروز می شدند و پیروزیشان پذیرفته می شد، قهرمان و نظرکرده گان و اگر نه ابلهان و فرومایگان شمرده میشدند.
3. آنچه فرهنگ مدرن را پویا کرده، پذیرش تغییر است، پذیرش تفاوتها است. نه تنها پذیرش که اصل قرار دادن تغییر است. اینجا هزینه های تغییر رو به صفر شدن است، متفاوت بودن عادی تلقی می شود و قانونی که خود مردم می گذارند و تغییرش می دهند اگر چه نامعقول و دلخواسته رضایت آنان از زندگی را و حد و مرزهای تغییرات را مشخص می کند. «تغییر» مؤلفه ی اصلی فرهنگ مدرن است و همین نسبت فرد، فرهنگ و جامعه را برای همیشه حفظ خواهد کرد. برقراری نسبت مطلوب بین وضعیت موجود فرهنگی همین جوامع و تغییرات پیش آمده نکته ای است که در یک جامعه ی ارگانیک با شکل گیری جامعه ی مدنی و نهادهای مردمی در قدرت انجام می شود.
