یادداشت های دکتر محی الدین قنبری

دکتر نعمت ­الله فاضلی، انسان­شناس و دانش ­آموخته ­ی مدرسه ­ی مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن و دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی است. «مدرن یا امروزی شدن فرهنگ ایران» نام کتابی است که ایشان به ایران و فرهنگ ایرانیان هدیه کرده اند. ساختار کتاب از یک مقدمه ­ی مختصر و علمی و دو بخش کلی به صورت زیر تشکیل شده است:

 بخش اول: ابداع مجدد یا امروزی شدن سنت­ها

         فصل اول: امروزی شدن خانه

         فصل دوم: امروزی شدن روستا

         فصل سوم: امروزی شدن مسجد

         فصل چهارم: امروزی شدن باورهای عامیانه

         فصل پنجم: امروزی شدن نوروز

بخش دوم: رسانه ­ای و فنّاورانه شدن فرهنگ ایران

         فصل اول: امروزی شدن فرهنگ ایران از راه دیجیتال

         فصل دوم: امروزی شدن از راه فنّاوری

         فصل سوم: امروزی شدن آموزش و پرورش

         فصل چهارم: رسانه ­ای شدن فوتبال در ایران

مقدمه ­ی نویسنده تصویری گویا و منسجم از چیستی مسئله و متن را پیش روی خواننده می­ گذارد. استاد فاضلی مدرنیته (تجددطلبی، نوگرایی، امروزی شدن، غربی شدن) را با توجه به زمینه ­ی موضوع آن لحاظ کرده و هدف خود را تجویز نسخه برای مدرن شدن یا نشدن جامعه ایران نمی داند بلکه با ارائه ­ی تصویر و توضیحی مردم ­نگارانه لحظاتی از تحول ایران را در کانونی­ترین دغدغه مولدان فرهنگی (مدرن شدن یا سنتی ماندن) کوشیده است تا به پرسش ­های زیر پاسخ دهد:

-         مدرن یا امروزی بودن یعنی چه؟

-         امروزی شدن چگونه رخ می ­دهد؟

-         چه نسبتی بین سنت و امروزی شدن وجود دارد؟

-         جامعه، فرهنگ و مردم ایران به چه میزان و در چه زمینه ­هایی امروزی شده یا در وضعیت گذار به سر می­برد؟

-         چرا در برخی زمینه­ ها فرآیندهای امروزی شدن با مقاومت بیشتری مواجه شده است؟

-         چه عواملی بر امروزی شدن یا نشدن جامعه ایران تأثیرگذار بوده است؟

-         ایران به طرف کدام آینده در حرکت است: آینده­ ی امروزی شده ­تر یا سنتی تر؟ (ص 4 و 5)

فرضیه و اعتقاد استاد فاضلی آن است که ایران در مسیر مدرن شدن موفق بوده و طی یک سده ­ی اخیر نوعی مدرنیته­ بومی-ایرانی و البته نه در مرحله ­ی کمال و بلوغ شکل گرفته و توسعه یافته است. در تعریف ایشان، مدرنیته به منزله ­ی یک «فرآیند» و نه یک «محصول» دیده شده است. (ص 8) حال آنکه دیگر کشورهای مسلمان با وجود تلاشهای زیاد، دستاوردی اندک داشته و در مرحله ­ی ماقبل مدرن مانده ­­اند. (ر.ک: 8 و 9)

حاکمیت عقل، حاکمیت فرد، حاکمیت مردم، حاکمیت آزادی، حاکمیت سرمایه و نفی حاکمیت دین در نظام سیاسی عنصر اصلی مدرنیته ­ی غربی را تشکیل می ­دهند. بسیاری از محققان غربی تحقق حاکمیت مردم (دموکراسی) و آزادی (لیبرالیسم) را به منزله ­ی مهم­ترین پایه ­های مدرنیته، در تمام کشورهای غربی ناممکن می­ دانند و بر این اساس نگارنده می­ کوشد تا از منظر انسان­شناسی پاسخی متفاوت به نظریه ­ی «مدرنیته ­ی ناقص» در ایران بیان کند.

«تفاوت این دیدگاه با دیگر تئوری­های مدرنیته در دو نکته ­ی اساسی نهفته است:

نخست آنکه در تئوری-های جامعه ­شناختی و فلسفی، مدرن بودن مستلزم نفی انکار سنت است. ... در حالی که رویکرد انسان­شناختی مدرنیته بومی به جای تقابل و تضاد، تعامل و همبستگی درونی میان این دو را مبنای دست­یابی به مدرن شدن می ­شناسد ... .

تفاوت دوم به تلقی مدرنیته به منزله امری مختلف و متکثر در نگاه انسان­شناختی مواجه هستیم. ... در انسان ­شناسی گفته می­ شود که در واقعیت تجربی جهان، ما با «مدرنیته ­ها» مواجه هستیم نه یک الگوی جهانی و فراگیر از آن.

نثر کتاب بسیار روان و شواهد فراوانی که در فرآیند مدرن شدن ایران از آن استفاده شده اثر حاضر را خواندنی و درس ­آموز کرده است.

مهربان خدای دانا امثال ایشان را زیاد کناد!

مشخصات کتابشناختی:

-         فاضلی، نعمت ­الله، مدرن یا امروزی شدن فرهنگ ایران، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1387، 383 صفحه، 50000 ریال.

پیوندهای مفید درباره ­ی کتاب یاد شده:

-         آشنایی با دکتر نعمت ­الله فاضلی.

-         معرفی دیگری از همین کتاب از ایسکانیوز.

-         نقد کتاب مدرن یا امروزی شدن فرهنگ ایران.