معرفی کتاب 4: مدرن یا امروزی شدن فرهنگ ایران به قلم دکترنعمت الله فاضلی
دکتر نعمت الله فاضلی، انسانشناس و دانش آموخته ی مدرسه ی مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن و دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی است. «مدرن یا امروزی شدن فرهنگ ایران» نام کتابی است که ایشان به ایران و فرهنگ ایرانیان هدیه کرده اند. ساختار کتاب از یک مقدمه ی مختصر و علمی و دو بخش کلی به صورت زیر تشکیل شده است:
بخش اول: ابداع مجدد یا امروزی شدن سنتها
فصل اول: امروزی شدن خانه
فصل دوم: امروزی شدن روستا
فصل سوم: امروزی شدن مسجد
فصل چهارم: امروزی شدن باورهای عامیانه
فصل پنجم: امروزی شدن نوروز
بخش دوم: رسانه ای و فنّاورانه شدن فرهنگ ایران
فصل اول: امروزی شدن فرهنگ ایران از راه دیجیتال
فصل دوم: امروزی شدن از راه فنّاوری
فصل سوم: امروزی شدن آموزش و پرورش
فصل چهارم: رسانه ای شدن فوتبال در ایران
مقدمه ی نویسنده تصویری گویا و منسجم از چیستی مسئله و متن را پیش روی خواننده می گذارد. استاد فاضلی مدرنیته (تجددطلبی، نوگرایی، امروزی شدن، غربی شدن) را با توجه به زمینه ی موضوع آن لحاظ کرده و هدف خود را تجویز نسخه برای مدرن شدن یا نشدن جامعه ایران نمی داند بلکه با ارائه ی تصویر و توضیحی مردم نگارانه لحظاتی از تحول ایران را در کانونیترین دغدغه مولدان فرهنگی (مدرن شدن یا سنتی ماندن) کوشیده است تا به پرسش های زیر پاسخ دهد:
- مدرن یا امروزی بودن یعنی چه؟
- امروزی شدن چگونه رخ می دهد؟
- چه نسبتی بین سنت و امروزی شدن وجود دارد؟
- جامعه، فرهنگ و مردم ایران به چه میزان و در چه زمینه هایی امروزی شده یا در وضعیت گذار به سر میبرد؟
- چرا در برخی زمینه ها فرآیندهای امروزی شدن با مقاومت بیشتری مواجه شده است؟
- چه عواملی بر امروزی شدن یا نشدن جامعه ایران تأثیرگذار بوده است؟
- ایران به طرف کدام آینده در حرکت است: آینده ی امروزی شده تر یا سنتی تر؟ (ص 4 و 5)
فرضیه و اعتقاد استاد فاضلی آن است که ایران در مسیر مدرن شدن موفق بوده و طی یک سده ی اخیر نوعی مدرنیته بومی-ایرانی و البته نه در مرحله ی کمال و بلوغ شکل گرفته و توسعه یافته است. در تعریف ایشان، مدرنیته به منزله ی یک «فرآیند» و نه یک «محصول» دیده شده است. (ص 8) حال آنکه دیگر کشورهای مسلمان با وجود تلاشهای زیاد، دستاوردی اندک داشته و در مرحله ی ماقبل مدرن مانده اند. (ر.ک: 8 و 9)
حاکمیت عقل، حاکمیت فرد، حاکمیت مردم، حاکمیت آزادی، حاکمیت سرمایه و نفی حاکمیت دین در نظام سیاسی عنصر اصلی مدرنیته ی غربی را تشکیل می دهند. بسیاری از محققان غربی تحقق حاکمیت مردم (دموکراسی) و آزادی (لیبرالیسم) را به منزله ی مهمترین پایه های مدرنیته، در تمام کشورهای غربی ناممکن می دانند و بر این اساس نگارنده می کوشد تا از منظر انسانشناسی پاسخی متفاوت به نظریه ی «مدرنیته ی ناقص» در ایران بیان کند.
«تفاوت این دیدگاه با دیگر تئوریهای مدرنیته در دو نکته ی اساسی نهفته است:
نخست آنکه در تئوری-های جامعه شناختی و فلسفی، مدرن بودن مستلزم نفی انکار سنت است. ... در حالی که رویکرد انسانشناختی مدرنیته بومی به جای تقابل و تضاد، تعامل و همبستگی درونی میان این دو را مبنای دستیابی به مدرن شدن می شناسد ... .
تفاوت دوم به تلقی مدرنیته به منزله امری مختلف و متکثر در نگاه انسانشناختی مواجه هستیم. ... در انسان شناسی گفته می شود که در واقعیت تجربی جهان، ما با «مدرنیته ها» مواجه هستیم نه یک الگوی جهانی و فراگیر از آن.
نثر کتاب بسیار روان و شواهد فراوانی که در فرآیند مدرن شدن ایران از آن استفاده شده اثر حاضر را خواندنی و درس آموز کرده است.
مهربان خدای دانا امثال ایشان را زیاد کناد!
مشخصات کتابشناختی:
- فاضلی، نعمت الله، مدرن یا امروزی شدن فرهنگ ایران، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1387، 383 صفحه، 50000 ریال.
پیوندهای مفید درباره ی کتاب یاد شده:
- آشنایی با دکتر نعمت الله فاضلی.
- معرفی دیگری از همین کتاب از ایسکانیوز.
- نقد کتاب مدرن یا امروزی شدن فرهنگ ایران.