بخش نخست، «ایران دوره ساسانی» با هفت فصل (1. زن و جنسیت در ایران پیش از ساسانی 2. تحول در باورهای اسطوره ای و دینی 3. وضع عمومی زنان در دوره ساسانی 4. خانواده پدر سالار ساسانی 5. منابع اخلاقی دوره ساسانی 6. جنسیت در نظام های اخلاقی علمی و فقه زرتشتی 7. آموزه های سیاسی، اجتماعی)
بخش دیگر «ایران پس از اسلام» با هفت فصل (1. زن و جنسیت در اسلام 2. زن و جنسیت در ایران پس از اسلام 3. منابع ادبیات اخلاقی در دوره اسلامی 4. فقه اسلامی 5. مکاتب فقهی6. فقه سیاسی 7. نتیجه گیری)
کوشش نگارنده در کفایت گردآوری اطلاعات از منابع دست اول در دامنه های گوناگون و پیوند داده ها و محتوای ارائه شده با فضا و مسائل انسان معاصر و تعهد و نظم و منطق علمی نوید کتابی ارزنده را برای علاقمندان به کارهای پژوهشی می دهد. برخی از مهمترین نتایج اثر حاضر بدین قرار است:
- نقش جنسیت در نظام های اخلاقی فراگیر و تعیین کننده بوده و با وجود گسست ها و تفاوتهای ناشی از وضعیت جدید از نوعی تداوم [پدرسالاری و و فرودستی زنان و ... ] حکایت دارد. (ص345)
- با وجود روشن نبودن مفاهیمی مانند «سرشت»، «طبیعت» و «غریزه» در تعابیری مانند «طبیعت مردانه و زنانه» آنها لایتغیر، ثابت، ذاتی، خداداد و پیشینی تلقی شده و نظام های اخلاقی ثابتی بر اساس آن شکل گرفته است. این مفاهیم بیش از آنکه از انسجامی منطقی برخوردار باشند، در خدمت توجیه نظم جنسی مستقر بوده اند. (ص 346)
- دو انتقاد اصلی متوجه آموزه های اخلاقی مبتنی بر تفاسیر دینی در دوره اسلامی است:
1. «با وجود اختلاف رویه های فراوان در تأویل متون دینی، از جمله اختلاف میان معتزله و اشاعره یا میان سنت گرایان و عقل گرایان، تفاسیر سنتی و مفسران همواره معتقد بوده اند که متن دینی و لذا برداشت های اخلاقی مبتنی بر آن یک چیز واحد است که در آن اختلافی نیست و بر سر آن دست کم در «محکمات» اجماع نظر وجود دارد. بر اساس همین باور الگوهای واحدی هم برای تنظیم مناسبات تحمیل شده است. اما در این تحقیق روشن شد که برداشت ها از جنسیت در آموزه های دینی متفاوت و لذا امور مترتب بر آنها از جمله نحوه پوشش، حضور یا عدم حضور زنان و بسیاری از مسائل دیگر نه تنها از یک جامعه اسلامی به جامعه دیگر بلکه از یک زمان به زمان دیگر هم تفاوت می کرد. با این همه آموزه های اخلاقی در بند آن نبوده اند که برای این اختلافات توضیحی بیابند.» (ص 347 و 348)
2. در پیوند با نقد اول، بسیاری از مفسران و فقهای سنتی به رغم داعیه علمی بودن، در تأویل متون دینی و غیر دینی در موارد متعدد دچار ذهنی گرایی شده و هر یک بر اساس پیشینه تربیتی و ذهنی و جغرافیایی خود متون را به شیوه ای خاص مورد تأویل قرار داده است که نتیجه آن دیدگاه های متفاوت و متخالف در مورد تکالیف و حقوق بوده است. (ص 348)
اثر یاد شده با تنظیم اعلام و فهرست هایی مناسب برای مطالعه در 405 صفحه با بهای 200000 ریال با تیراژ 1100 نسخه به بازار عرضه شده است.
- صادقی، فاطمه، جنسیت در آرای اخلاقی از قرن سوم پیش از اسلام تا قرن چهارم هجری، تهران، نشر نگاه معاصر، 1392.
