یادداشت های دکتر محی الدین قنبری

«هنجارها در سه کتاب مقدس» کتابی است که دکتر مهدی محسنیان راد از اساتید برتر علوم ارتباطات در تابستان 1392 منتشر کرده است. این تحقیق با حمایت پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی (وابسته به وزارت علوم) طی چهار سال به همت استاد محسنیان ­راد و گروهشان به خصوص دکتر حسام­ الدین آشنا به انجام رسید. پرسش اصلی تحقیق آن است که هنجارها (باید و نبایدهای) تورات، انجیل و قرآن چه شباهت­ها و تفاوت­هایی با یکدیگر دارند؟

فهرست مطالب کتاب دارای 24عنوان اصلی است:

1. سه کتاب مقدس

2. توضیحاتی درباره روش تحقیق

3. کلیات دستاوردهای تحقیق

4. باید و نبایدهای ما و معرفت به خدا

5. باید و نبایدهای ما و ما و رابطه با خدا

6.  باید و نبایدهای ما و عبادت خدا

7. باید و نبایدهای ما و اطاعت از خدا

8. باید و نبایدهای ما و شیطان و فرشتگان، مجازات خداوند و جهان دیگر

9. باید و نبایدهای ما و پیامبران

10. باید و نبایدهای ما و دیگر انسانهای مقدس

11. باید و نبایدهای ما و کتب مقدس

12. باید و نبایدهای ما و مکانهای مقدس

13. باید و نبایدهای ما و زمانهای مقدس

14. باید و نبایدهای ما و خصلتهای فردی

15. باید و نبایدهای ما و اعمال شخصی

16. باید و نبایدهای ما و رفتارهای اجتماعی عام

17. باید و نبایدهای ما و کنش با افراد و گروههای خاص

18. باید و نبایدهای مربوط به وظایف و منش ما

19.  باید و نبایدهای وظایف و منش روحانیون

20. باید و نبایدهای خداوند برای وظایف و منش پیامبران

21. باید و نبایدهای خداوند برای وظایف و منش کاهنان

22. تقارن گزاره های هنجاری در آیات

23. مخاطبان سه کتاب مقدس (مخاطبان اصلی، فرعی و رابطه موضوعات گزاره های هنجاری و مخاطبان اصلی در سه کتاب مقدس)

24. ضمانتهای اجرایی در سه کتاب مقدس

-        انجام این تحقیق در اوِستا نیز می توانست ابعادی دیگر از پرسش مهم یاد شده را به دست دهد که برای ایرانیان به لحاظ فرهنگی کلیدی و تأثیرگذار است. به نظر می رسد تحقیق در اوستا به جهت دگرگونی­های زبانی و فرهنگی بارز دشواریهای طاقت فرسایی را نیز به همراه داشته و نظر به اولویت بندی کتابهای مقدس در دامنه جهانی و تعداد پیروان آنها، محقق ارجمند به درستی سه کتاب یاد شده را با هم مطابقت داده و از اوستا صرف نظر کرده است.

-        برخی از مهمترین نتایجی که در تحلیل محتوای عمقی سه کتاب یاد شده مشاهده می شود بدین قرارند: 

    1. جزئیات باید و نبایدها در 123 دسته و در 18 مضمون و متعاقباً در شش دسته اصلی تقسیم گردید. قرار گرفته اند؛ «اگر چه ضریب حضور 18 مضمون در سه کتاب عدد قابل توجهی است، اما تفاوت فراوانی و سهم هر یک از مضامین مذکور با یکدیگر متفاوت است. آن چنان که هیچ موردی دیده نشد که مضمونی در هر سه کتاب رتبه یکسان داشته باشد. اما رتبه یکسان در دو کتاب قابل مشاهده است.» (ص 145)

2. «محاسبه ضریب همبستگی اسپیرمن رنک نشان می دهد که از این نظر شباهت میان رتبه های قرآن با انجیل (0.62) بیش از قرآن با تورات (0.07) و انجیل با تورات (0.04) است. (همان)

3.  در مضامین اصلی شش گانه که عبارتند از:

 1. ما و خداوند

 2. ما و انسانهای مقدس

 3. ما و کتابها، مکانها و زمانهای مقدس

 4. ما و خصلتها و اعمال شخصی

 5. ما و کنشهای متقابل اجتماعی

 6. وظیفه ها و منشها برای تبلیغ دین و ارشاد

در تطبیق نتایج به قرار زیر است:

هر سه کتاب حاوی هر شش دسته مضامین هستند؛ سهم گزاره های «ما و خدا» در هر سه کتاب رتبه اول را دارد. اما رتبه های دوم آنها شبیه نیست. آن چنان که رتبه دوم قرآن مربوط به «ما و کنشهای متقابل اجتماعی»، رتبه دوم انجیل متعلق به «ما و خصلتها و اعمال شخصی» و رتبه دوم تورات به موضوع «ما و کتابها، مکانها و زمانهای مقدس» تعلق دارد. ... سومین رتبه تورات و انجیل «ما و کنشهای متقابل اجتماعی» و قرآن، «ما و خصلتها و اعمال شخصی» است. (ص 142).

4. با توسعه کمّی و کیفی فناوری، عصر «بازار پیام» فرا خواهد رسید. «در آن روزگار چون مانع دیرینه و بزرگ درک زبان­های مختلف برطرف شده و ملاقات مجازی انسانهای کره زمین برای همه فراهم خواهد  شد، «عصر هم فهمی بدون واسطه­»ی مبلغان ادیان آغاز خواهد شد.» (ص 76) و این مخاطب است که خود در این بازار دست به انتخاب خواهد زد.

5. در مقوله ضمانت های اجرایی قرآن از مجازاتها و پاداشهای متنوع تری نسبت به تورات و انجیل برخوردار است برای مثال درصد کیفر و مجازات در قرآن به نسبت آن دو کتاب دیگر تقریباً دو برابر است. (ر.ک به: ص 154)

مشخصات کتابشناختی:

-        محسنیان راد، مهدی، هنجارها در سه کتاب مقدس تورات، انجیل و قرآن: (تحلیل محتوای عمقی)، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، 1392؛ 896 صفحه، قیمت 295000 ریال.