یادداشت های دکتر محی الدین قنبری

۱. راهبرد «محدودسازی فرهنگی» گویی مبتنی بر این فرض­ها است که مردم خود قدرت تشخیص نیک از بد را ندارند یا آنکه تقوا و مقاومت در برابر ناشایست را از شایست ندارند و ممکن است به خودشان صدمه بزنند. این وظیفه حاکمیت است که با اعمال ولایت و مدیریت لازم آنها را از گزندها و آسیبها بازدارد. در این فرض باید و نبایدها در گذر زمان فراوانی گرفته و خطوط قرمز پررنگ­تر و تقابل بین محدودکنندگان و محدودشوندگان شدت پیدا می­کند. طرح مقولاتی همچون شکاف میان دولت-ملت، تهاجم یا شبیخون فرهنگی، از خودبیگانگی و غربزدگی و بالاخره پررنگ شدن هویت تمایز هویت رسمی از هویت رنگ­باخته مردمی در این فضا طرح می­شود. این روند تاجایی پیش می­رود که حاکمیتی که با اکثریت مردمی به قدرت رسیده بود به تدریج بدنه مردمی خود را در حال ریزش دیده و چندی دیگر خود را در اقلیت می­بیند و به فکر مقاومت و حفظ ارزشهای خود در سنگرها و قلعه هایی تودرتو و امن از هرگونه دگرباشی و صورت بندی متمایز از قالبهای تعریف شده می افتد. این قلعه­ها از درون و بیرون نااستوار می­نماید. پس از اینکه اکثریت را همراه خود ندید، آزادی ها را محدود کرده، از هویت رسمی مطلوب خود به اکثریت نمایی پرداخته و ناگزیر از تمرکز بر گفتمان رفتاری خود و کنترل شدید و امنیتی کردن حوزه فرهنگ و به تبع آن دیگر حوزه های حاکمیتی شده است. این فضا ریزش ها و دگرسازی­ها را به نحوی فزاینده شدت داده و خلاقیت، تولید و رقابت ر از جامعه می­گیرد و در هایت به فرض بقای حاکمیت منجر به پرسش­هایی جدی از کارآمدی و واقع بینی و پاسخگویی ایدئولوژی حاکم می­شود. شاید این جمله از مارکس (1818-1883م) در اینجا مناسب باشد که «هرآنچه که سخت و استوار است، دود شده و به هوا خواهد رفت!» چنانکه خود اتحاد جماهیر شوروی با آن عظمت و اراده آهنین به آن دچار شد.

۲.  آنچه که وزیر ارجمند ما دال بر امکان مشاهده شبکه های ماهواره ای با استفاده از گوشی های هوشمند در آینده مطرح کرده­اند، اکنون در دسترس است و من خود تجربه و شگفتی آن را در ایران داشته­ام و یقین دارم که در سالهایی بسیار نزدیک راهی جز «مصون سازی» و آموزش نخواهد بود. در راهبرد «مصون سازی فرهنگی» کنترل آمرانه و محدود کننده به نحو حداکثری، ناممکن، غیراخلاقی و خود مفسده انگیز تلقی می­شود و فرض بر این است که انسانها خود توان شناخت نیک و بد را دارند و قصدی برای ضرر زدن به خود ندارند. دادن «آزادی» همراه با «آگاهی» به یک یک اعضای خانواده ها و جامعه، «کرامت» آنها را حفظ کرده و «مسئولیت» لازم و «پاسخگویی» مناسب را در آنجا که عرف و قانون تشخیص دهد، مطرح می­کند. این در حالی است که انسانها توان پذیرش این مسئولیت و دریافت این آگاهی را داشته باشند، در غیر این صورت به تناسب رفتارهای کنترلی یا راهبرد محدود کننده مطرح می­شود. برای مثال، سرویس جی میل شرکت گوگل، به افراد زیر 13 سال اجازه ساخت حساب کاربری نمی­دهد. در راهبرد مصون­سازی دولت موظف است تا با ارائه خدمات کیفی بالاتر نیازهای مخاطبانی را که در پی سالم سازی، گزینش مطلوب، افزایش کیفی تولید، عرضه و خرید کالاها و خدمات فرهنگی را فراهم نماید. در این راهبرد دولت نقش دیدبان فرهنگی، بسترساز فرهنگ و سازنده ابزارها و راهکارهایی همچون ارائه راهها و پل­هایی برای عبور مردم از آنچه که می­خواهند از آن صرف­نظر کنند تلقی شده است. ارائه برنامه­هایی برای فیلتر کردن رایانه­های شخصی در انگلستان که کودکان و کاربران دیگر را از سایت­های خشونت و هرزه­نگار و امثال آنها دور نگه­می­دارد از این جمله­اند. این برنامه­ها توسط والدین خریداری شده و به نحو داوطلبانه بر روی رایانه­های خود نصب می­شوند. در این رهبرد وظایف کمرشکن و فرساینده نیروهای امنیتی و نظامی کاهش پیدا کرده، هزینه­های سرسام­آور راهبرد «محدودسازی فرهنگی» کاسته شده و با وجود آنکه میزان آزادی­ها افزایش یافته، امنیت و ثبات اجتماعی بیشتری در درازمدت نصیب ملت و دولت می­شود.