یادداشت های دکتر محی الدین قنبری

دیروز عاشورا بود؛ خیلی دقت کردم که محتوای مجالس را چه مفاهیمی تشکیل میدهند؟ می توان با قاطعیت گفت که اکثر مداحان به دلخراش بودن واقعه کربلا می پردازند و قصد برانگیختن دلسوزی و همدلی مخاطب را با آن واقعه دارند. چندان علم و دانشی از این راه در شنونده ایجاد نمی شود. در اصل کار مداحی همین همراهی مخاطب با میل و هدف مدح بوده است نه علم افزایی. دینداری هم تنها با دانش و علم و علما توسعه پیدا نمی کند؛ این هم بخشی از دین است که دستگیری و توجه به فروافتادگان را در نهاد آدمی می شوراند و بیش از آنکه جنبه معرفتی داشته باشد بر احساس انسان پای می فشرد. مداحان گاهی هم زیاده روی می کردند و توحش و خشونت را در بیان به جایی می رساندند که حال مخاطب امروزی به جای تالم و شفقت از آن همه خشونت به تهوع و نفرت می رسید؛ گاهی راست و گاهی مبالغه. 

    در کل سهم علم کم بود؛ شاید هم روز، روز عِلم نبوده است. روز عمل است و رفاقت. کسی نه از صبرش می گفت نه از همراه نبودنش با ستمگر فاسد به هر قیمتی؛ نه از همدستی علمای اسلام با خلیفه رسول خدا یزید بن معاویه می گفت نه از چگونه تنها شدنش؛ کسی نه خطبه اش را هنگام خروج از مکه یدآور می شد و نه آنچه را که خواسته بود.

شکل عزاداری هم تغییر کرده، در مسجد جامع یکی از محلات تهران به جای آنکه دسته در خیابان راه بیفتد داخل شبستان دور می زد؛ حمل علَم در خیابانها ممنوع شده است؛ هر چند گه گاهی توجه نشود. زنجیر زنی کمتر شده و کیفیت غذاها بهتر. مسجدها هشت تا نه شب به مراسمشان خاتمه می دادند. حسینیه ها دیرتر، هر چه باشد آنها یکسال منتظر این ماه می مانند و باید برای فعالتر شدنشان در طول سال در راه خدایی تر شدن انسان و جامعه فکری کرد.

تاثیرپذیری مراسم عاشورا در ایران از مسیحیت و رفتارهای پیش از مسیحیت بیش از این جای بررسی دارد. ویل دورانت گفته که پیامبران یکی پس از دیگری می آیند اما خرافات دوباره سربرمی آورند. قمه زدن و تیغ کشیدن و زنجیر زدن از آن رفتارهایی است که پیش از مسیحیت و پس از آن در فرقه هایی مسیحی برای پذیرش توبه استفاده می شد. صدای بلندگوها تنظیم نشده و گاهی به کیفیت شنوایی مخاطبها به خصوص کودکان حاضر در مجلس آسیب هایی غیر قابل جبران وارد می کند.

پتانسیل های عاشورا بسیار زیاد است، و من به این می اندیشم که چگونه می توان از آن بیشتر بهره برد و این نیروی عظیم مردمی را در جهتی کارگرتر بالنده دید.